ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਬਣਾਓ ਸਦਭਾਵ we should stop activities that are destroying nature
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਕੁੱਲ 556 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜ਼ੂਦ ਮਨੁੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ’ਚ ਪਹਿਲੂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਟਿੱਡੀ ਦਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ
ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਲਈ ਖਤਰਾ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਇਨਸਾਨੀ ਕ੍ਰਿਆਕਲਾਪਾਂ ’ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਜਤਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕੀਟਵਿਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਮ ਸਿੰਘ
ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਖੂਬ ਛੇੜਛਾੜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕੰਕਰੀਟ ਦੇ ਜੰਗਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਲੈ ਲਈ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ, ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰਨ ’ਚ ਜੁਟਿਆ ਇਨਸਾਨ ਇਹ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਮਿੱਧਦਾ ਜਾਏਗਾ, ਵੈਸੇ-ਵੈਸੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤੀ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਏਗਾ ਹਾਲਾਂਕਿ ਹੁਣ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱਗੇ ਵਧ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ
ਮਨੁੱਖੀ ਆਦਤਾਂ ’ਚ ਸੁਧਾਰ ਦੀਆਂ ਨਸੀਹਤ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਚੌਧਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਖੇਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹਿਸਾਰ ’ਚ ਕੀਟ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਰਾਇਲ ਐਂਟੋਮਾਲੋਜਿਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਲੰਦਨ ਦੇ ਫੇਲੋ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਸੰਗ ਸਦਭਾਵ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੁਣ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ’ਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਸੱਭਿਅਤਾ ਲਈ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ
ਧਰਤੀ ’ਤੇ 7.8 ਬਿਲੀਅਨ ਮਨੁੱਖ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ 0.01 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਮਨੁੱਖ ਨੇ 1970 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਪਿਛਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ’ਚ 60 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਤਨਧਾਰੀਆਂ, ਪੰਛੀਆਂ, ਮੱਛੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰੀਸਰੂਪਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਐਮਰਜੰਸੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣਨਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ ਕਈ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਛੇਵੇਂ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ’ਤੇ ਵਰਤਮਾਨ ਮਨੁੱਖ (ਹੋਮੋ ਸੇਪੀਅਨਸ) ਕਾਰਨ ਜੀਵਤ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਹਾਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਹੈ
ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਤੀ ਨੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 83 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਤਨਧਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਭਲੇ ਹੀ ਹੁਣ ਇਹ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੁਰੰਤ ਰੁਕੇ, ਫਿਰ ਵੀ ਬਨਾਉਟੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਮ ਹੋਣ ’ਚ 5-7 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਲੱਗਣਗੇ ਕੁਦਰਤੀ, ਮਨੁੱਖ ਭਲਾਈ ਲਈ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਰੂਪ ਨਾਲ ਭੋਜਨ, ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਤਪਾਦਨ ਜ਼ਰੀਏ ਤੇ ਧਰਤੀ ਦੀ ਜਲਵਾਯੂ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ, ਪਰਾਗਣ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਲੀਵਿੰਗ ਪਲੇਨਟ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਨਾਲ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਸਵੀਕਾਰ ਦਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਵਰਤਮਾਨ ਅਤੇ ਭਾਵੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ
Table of Contents
ਕਰੀਬ 350 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਹਨ ਕੀਟ:
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ 2 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ’ਚ ਕੀਟ ਲਗਭਗ 350 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਪਰਿਨਾਮ ਦੋਵਾਂ ’ਚ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ’ਤੇ ਉਤਕ੍ਰਸ਼ਟ ਹਨ ਸੰਯੁਕਤ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ’ਚ ਕੀਟ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਤਿੰਨ ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਮੁਤਾਬਕ ਅੱਜ ਕੀੜੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਪਸ਼ੂ ਸਮਰਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਜੀਵਤ ਦੁਨੀਆਂ ’ਚ ਦਰਜ ਸਾਰੇ 1.72 ਮਿਲੀਅਨ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ’ਚੋਂ ਲਗਭਗ 63,861 ਕਸ਼ੇਰੁਕ ਹਨ, 3,07,674 ਪੌਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 1,000,000 (57.86 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ) ਕੀਟ ਹਨ ਹਾਲ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੀਟ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ’ਚ ਕਾਫ਼ੀ ਵਧੀ ਹੈ ਇਹ 4 ਤੋਂ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਆਦਮੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ’ਚ ਕੀਟਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਕਾਰਨ:
ਆਦਮੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ’ਚ ਕੀਟ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ’ਚ ਪੰਖਾਂ ਦੀ ਮੌਜ਼ੂਦਗੀ, 6 ਪੈਰ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖਾਧ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਅੰਗ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜੀਵਨ ਚੱਕਰ (ਅੰਡਾ, ਲਾਰਵਾ , ਪਿਯੂਪਾ ਅਤੇ ਪਰਿਪੱਕਤਾ), ਕਈ ਅੱਖਾਂ, ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੂਨ ਦੇ ਪਰਿਸੰਚਾਰਨ, ਕਈ ਤੰਤਰਿਕਾ ਅੰਗ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਾਪਮਾਨਾਂ ’ਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਠੰਡਾ ਖੂਨ, ਵੱਖਰਾ-ਵੱਖਰਾ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ਸੰੰਬੰਧੀ ਤਾਲਮੇਲ, ਹਾਈਬਰਨੇਟ ਅਤੇ ਡਾਈਪਾੱਜ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਜਨਸੰਖਿਆ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਜਣਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਪਰਿਵਰਤਨ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਕਾਰ, ਅਚਾਨਕ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਐਕਸੋਸਕੇਲੇਟਨ (ਮਨੁੱਖ ਵਾਂਗ ਐਂਡੋਸਕੇਲੇਟਨ ਨਹੀਂ),
ਕਈ ਸਹਿਜੀਵੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਮੌਜ਼ੂਦਗੀ, ਲੱਕੜੀ, ਬਾਲ ਅਤੇ ਪੰਖ ਵਰਗੇ ਅਦਭੁੱਤ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਪਚਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ, ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਹੀਣ ਕਰ ਸਕਣਾ, ਭੋਜਨ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ, ਚਿਟੀਨ ਦੀ ਮੌਜ਼ੂਦਗੀ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਯੂਰੀਆ ਦੀ ਬਜਾਇ ਯੂਰਿਕ ਐਸਿਡ ਦਾ ਉਤਸਰਜਨ, ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਉੱਪਰ, ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਹੇਠਾਂ, ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਪੌਦਿਆਂ ’ਤੇ ਆਸਰਾ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਂਗ ਗਲੂਕੋੋਜ਼ ਦੀ ਬਜਾਇ ਖੂਨ ’ਚ ਟ੍ਰੇਹਲੋਸ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਮੌਜ਼ੂਦਗੀ, ਅਵਾਯਵੀਯ ਸਾਹ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਕਣਾ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਤ ਮਿਮਕਰੀ ਅਪਣਾਉਣਾ, ਛਲਾਵਰਨ ਤੰਤਰ ਦੀ ਮੌਜ਼ੂਦਗੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਆਦਮੀ ’ਚ ਕੀਟਾਂ ਵਾਂਗ ਸਾਰੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਜੀਵ (ਕੀਟ) ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
ਢਾਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ 290 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਹੋਏ ਰਜਿਸਟਰਡ:
6 ਜੂਨ 2018 ਭਾਵ ਢਾਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ’ਚ 290 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਕਵਕਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਖਰਪਤਵਾਰ ਨਾਸ਼ਕਾਂ, ਜੈਵ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਰਜਿਸਟਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਕੁੱਲ 556 ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜ਼ੂਦ ਮਨੁੱਖ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ’ਚ ਪਹਿਲੂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਹਾਲ ਹੀ ’ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ’ਚ ਟਿੱਡੀ ਦਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ
ਭਾਰਤੀ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਰਾਇ:
ਭਾਰਤੀ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਰਾਇ ’ਚ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਕ ਜ਼ਰੀਏ ਫਿਰ ਤੋਂ ਭਰੋ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਕੀੜੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਧੂਮੱਖੀ, ਰੇਸ਼ਮਕੀਟ, ਲਾਖ ਕੀਟ, ਪਰਭਕਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪਰਾਗਣਕ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੈਅ ਕਰੋ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਉਪਯੁਕਤ ਉਪਕਰਨਾਂ ਨਾਲ ਠੀਕ ਸੰਯੋਜਨ ’ਚ ਸਥਿਤਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਕੇ ਕੀਟਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਕੇ ਸਥਾਈ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਓ ਦੂਜੀ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ
ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਪਿਛਲੇ 100 ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਵਧੀ ਹੋਈ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਖਾਧ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਦੀਰਘਕਾਲਿਕ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਨਾਲ ਵਧਦੇ ਅਨਾਜ/ਖਾਧ ਉਤਪਾਦਨ ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰੇ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜ਼ੂਦ ਕੀਟਾਂ ਨੂੰ ਤਰਕਸੰਗਤ ਰੂਪ ਨਾਲ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਜਾਂ ਪਤਨ, ਜੋ ਕਿ ਅਸੰਭਵ ਹੈ
ਸੰਜੈ ਕੁਮਾਰ ਮੇਹਰਾ, ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ
